Kamica pęcherzyka żółciowego

Co to jest kamica żółciowa i jakie są jej przyczyny?

Kamica pęcherzyka żółciowego (kamica żółciowa) polega na obecności w pęcherzyku żółciowym złogów zbudowanych z substancji chemicznych, znajdujących się w żółci. W warunkach prawidłowych substancje te rozpuszczają się w żółci i są usuwane do przewodu pokarmowego. Przy nadmiernym zagęszczeniu żółci dochodzi do ich wytrącania w drogach żółciowych.

Kamienie zbudowane są najczęściej z cholesterolu, barwników żółciowych, jonów nieorganicznych (np. wapniowych) i białek. Składniki te mogą występować w różnych proporcjach. Znaczną większość stanowią kamienie cholesterolowo-barwnikowe (mieszane).

Złogi zbudowane wyłącznie z cholesterolu występują w populacjach krajów rozwiniętych – w Zachodniej Europie i w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy barwnikowe (brązowe i czarne) – w krajach rozwijających się (m.in. Afryka, Azja). Złogi powstają najczęściej w pęcherzyku żółciowym (nazywa się je wtedy kamicą pęcherzykową); znacznie rzadziej tworzą się poza nim, w drogach (przewodach) żółciowych (mówi się wtedy o kamicy przewodowej). Kamienie występujące w drogach żółciowych są zwykle pochodzenia pęcherzykowego (dostają się do przewodów żółciowych z pęcherzyka żółciowego).

Czynnikami ryzyka powstania kamicy żółciowej są:

• starszy wiek
• płeć żeńska
• czynniki hormonalne, np. liczne ciąże
• predyspozycja genetyczna
• cukrzyca
• otyłość
• hipertriglicerydemia (wysokie stężenie triglicerydów we krwi)
• niektóre leki
• czynniki jatrogenne (związane ze stosowanym wcześniej leczeniem) powodujące zastój żółci – protezy, szwy chirurgiczne itp.
• stan po zabiegach operacyjnych – resekcja żołądka, zespół krótkiego jelita
• szybka utrata masy ciała, przedłużające się głodzenie
• mukowiscydoza
• przewlekłe infekcje dróg żółciowych.

Jak często występuje kamica żółciowa?

Kamica pęcherzykowa jest często występującą chorobą, dotyczącą około 20% populacji Europy Zachodniej. Główną przyczyną tej dolegliwości są kamienie cholesterolowe. Częstość występowania kamicy wzrasta wraz z wiekiem – dotyczy ona około 15—18% osób do 40. roku życia i nawet 50% osób powyżej 60. roku życia. W każdej grupie wiekowej choroba ta występuje 4—5-krotnie częściej wśród kobiet. W 10% przypadków kamicy pęcherzykowej towarzyszy występowanie złogów w przewodach żółciowych.

Jak się objawia kamica żółciowa?

Kamienie w pęcherzyku żółciowym przez wiele lat mogą nie dawać żadnych objawów. W przypadku niepowikłanej kamicy pęcherzykowej oznaki choroby mogą być bardzo różne – od typowych po niecharakterystyczne. Najczęstszym objawem jest kolka żółciowa odczuwana jako nagły, napadowy, ostry, niezwykle silny ból zlokalizowany w nadbrzuszu, promieniujący do prawego barku lub okolicy międzyłopatkowej. Występuje ona u 75—80% pacjentów z kamicą żółciową i jest zwykle spowodowana częściowym lub całkowitym zatkaniem przewodu pęcherzykowego (tzn. kanału, przez który żółć przedostaje się z pęcherzyka do przewodu pokarmowego) przez kamień żółciowy. Ból występuje epizodycznie, najczęściej po obfitym, tłustym posiłku i charakteryzuje się różnym czasem trwania – od kilkunastu minut do kilku godzin. Podczas bólu mogą się pojawić: niepokój, nadmierna potliwość, a u części chorych także nudności i wymioty.

Nawroty bólu występują zwykle w ciągu kilku tygodni do roku od pierwszego incydentu bólowego. Wyżej wymienione dolegliwości ustępują po wycofaniu się złogu z przewodu pęcherzykowego do pęcherzyka żółciowego.

Przedłużające się zatkanie przewodu pęcherzykowego może prowadzić do powikłań kamicy pęcherzykowej: zapalenia pęcherzyka żółciowego i wodniaka pęcherzyka. W przypadku rozwoju ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego, oprócz kolki żółciowej pojawiają się temperatura i dreszcze (rzadko zażółcenie skóry), a w badaniach krwi – wysoka leukocytoza (duża liczba białych krwinek). Może pojawić się także ból w prawym nadbrzuszu, występujący podczas ucisku i narastający podczas głębokiego wdechu. Wodniak z kolei to rozdęty, powiększony pęcherzyk żółciowy wypełniony jest śluzem, któremu nie towarzyszą dolegliwości związane ze stanem zapalnym (temperatura i dreszcze).

Co robić w razie wystąpienia objawów kamicy żółciowej?

Jeśli kolce pęcherzykowej nie towarzyszą inne objawy, a występowała ona w przeszłości i ustępowała samoistnie lub po przyjęciu leków, można rozpocząć leczenie lekami rozkurczowymi i przeciwbólowymi dostępnymi w aptece bez recepty, a wcześniej zaleconymi przez lekarza. Wśród dostępnych bez recepty leków rozkurczowych można wymienić: drotawerynę, hioscynę, a wśród leków przeciwbólowych: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub metamizol. Dostępne są także preparaty złożone, zawierające leki z obu tych klas.

Do lekarza należy się zgłosić w momencie, gdy dolegliwości pojawiły się pierwszy raz w życiu (w celu ustalenia ich przyczyny) lub gdy są one bardziej nasilone niż przeszłości. Niezwłocznym wskazaniem do konsultacji lekarskiej jest występowanie gorączki, dreszczy oraz innych niepokojących dolegliwości (np. uporczywe wymioty).

Jak lekarz ustala diagnozę?

Do wykrycia bezobjawowej kamicy pęcherzyka żółciowego dochodzi często przypadkowo, podczas wykonywania USG jamy brzusznej, zaleconego z innych powodów. Skuteczność tego badania w wykrywaniu kamicy pęcherzyka jest wysoka i wynosi powyżej 95%. Badanie to dostarcza informacji o liczbie, wielkości kamieni i ich lokalizacji, a także o występowaniu powikłań kamicy. Dokładniejszym badaniem, które może być zalecone przez lekarza w przypadku występowania wątpliwości podczas badania USG, bądź podejrzenia obecności powikłań, jest tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej. Lekarz może również zalecić wykonanie badania krwi w celu oceny liczby białych krwinek, a także wykonanie badań określających funkcjonowanie komórki wątrobowej wraz z oceną ewentualnego zastoju żółci w drogach żółciowych.

Jakie są sposoby leczenia?

Chorzy, u których występuje kolka żółciowa niepowikłana o rozpoznanej przyczynie, mogą rozpocząć samodzielne leczenie lekami przeciwbólowymi i rozkurczowymi, które zostały wcześniej przepisane przez lekarza lub są dostępne bez recepty. Należą do nich leki rozkurczowe: drotaweryna, hioscyna, a także leki przeciwbólowe: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub metamizol. Dostępne są takze preparaty złożone zawierające leki z obu tych klas. Należy także pozostawać na czczo do momentu ustąpienia bólu.

W przypadku wystąpienia silniejszych dolegliwości bólowych, nieustępujących po typowym leczeniu, należy się skontaktować z lekarzem, który może zalecić w takiej sytuacji wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych (USG/TK jamy brzusznej, badań laboratoryjnych), a nawet konsultację chirurgiczną. Konsultacja chirurgiczna jest konieczna w przypadku długotrwałego utrzymywania się dolegliwości (pomimo właściwego leczenia przeciwbólowego i rozkurczowego) lub gdy istnieje ryzyko wystąpienia powikłań choroby.

Jedynym skutecznym sposobem leczenia kamicy pęcherzykowej jest chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego wraz ze znajdującymi się wewnątrz niego złogami. Zabieg ten można wykonać metodą tradycyjną (otwartą), poprzez rozcięcie powłok brzusznych i usunięcie pęcherzyka ze złogami, a także metodą laparoskopową (bez rozcinania powłok), przy użyciu specjalnych przyrządów. Wprowadza się je do wnętrza jamy brzusznej poprzez 3 małe nacięcia na powierzchni ściany brzucha, a następnie usuwa się pęcherzyk wraz ze złogami. Metoda ta jest polecana z uwagi na krótszy czas gojenia się rany pooperacyjnej, mniejszą liczbę powikłań, a tym samym krótszy okres przebywania pacjenta w szpitalu.

W przypadku występowania przeciwwskazań do wykonania zabiegu operacyjnego, lekarz może zaproponować leczenie farmakologiczne z zastosowaniem podawanego doustnie kwasu ursodeoksucholowego. Skuteczność takiego leczenia może sięgać 70%, jednak jest ono długotrwałe (powinno trwać co najmniej 6 miesięcy), a po odstawieniu leków istnieje wysokie ryzyko nawrotu choroby (66% chorych). Najlepsze efekty takiego leczenia uzyskuje się w przypadku małych kamieni (do 1,5 cm średnicy).

Należy zaznaczyć, że terapii farmakologicznej mogą być poddani tylko pacjenci, u których nie występują powikłania kamicy pęcherzykowej.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Całkowite wyleczenie kamicy pęcherzykowej jest możliwe po chirurgicznym usunięciu pęcherzyka żółciowego wraz z obecnymi w nim kamieniami. Częstość powikłań po zabiegach jest niewielka, a w przypadku kamicy niepowikłanej – znikoma. Z uwagi na dużą częstość nawrotów kamieni leczenie zachowawcze (farmakologiczne) zaleca się przede wszystkim u pacjentów, którzy nie mogą być operowani lub nie wyrażają zgody na zabieg chirurgiczny.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia?

Zarówno po ustąpieniu dolegliwości bólowych (kolki), jak i po radykalnym leczeniu kamicy (zabieg chirurgiczny), najważniejsze jest przestrzeganie odpowiedniej diety. Podstawowym rodzajem diety, stosowanym w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, jest dieta oparta na potrawach ubogotłuszczowych i wysokowęglodanowych. Istotne jest także unikanie obfitych posiłków, to znaczy przyjmowanie mniejszych porcji pożywienia ze zwiększoną częstością, najlepiej około 5—6 posiłków dziennie.

Potrawy pieczone zastępować należy gotowanymi i duszonymi (dotyczy to także owoców i warzyw). Niewskazane jest spożywanie tłustych mięs i ryb oraz stosowanie majonezów, margaryny, smalcu. Należy unikać ostrych przypraw.

Ponadto zalecane są większe ilości odtłuszczonych produktów nabiałowych, chleb pszenny lub chleb typu graham, kasze i makarony.

W przypadku pojawienia się wzdęć (zobacz: Wzdęcie) po usunięciu pęcherzyka żółciowego można, po konsultacji z lekarzem, zastosować leki zmniejszające te dolegliwości.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Ponieważ przyczyny powstawania kamieni w pęcherzyku żółciowym nie zostały dotychczas dokładnie wyjaśnione, nie można jednoznacznie zalecić działań zmniejszających ryzyko wystąpienia choroby.

Niemniej jednak, z uwagi na niektóre czynniki ryzyka kamicy żółciowej (otyłość, hipertriglicerydemia) rozsądne wydaje się przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego żywienia (m.in. mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i duża zawartość błonnika w diecie), szczególnie przez osoby o zwiększonym ryzyku zachorowania (więcej na ten temat: Zasady zdrowego żywienia).